Het herkennen en beoordelen van pijn is van het allergrootste belang voor het welzijn en welbevinden van katten. Er zijn meerdere methoden ontwikkeld om pijn te herkennen. Elk met zijn eigen voor- en nadelen. Het belang-rijkste bij elke methode is echter dat degene die observeert het gedrag van de kat kent.

Wat is Pijn?

De IASP (International Association for the Study of Pain) noemt pijn een onplezierig gevoel en emotionele ervaring geassocieerd met actuele of potentiele weefsel beschadiging, of beschreven in termen van zulke schade. Het woord ‘emotioneel’ geeft al aan dat het lastig is om een objectief cijfer te geven aan de pijnbeleving. Het varieert per individu en diersoort. Pijn heeft een waarschuwingsfunctie. Het doel is om weefselschade te voorkomen of te beperken.


Pijnbeleving

Er zijn drie onderdelen binnen de pijnbeleving:

• Met betrekking tot de zintuigen: Waar, intensiteit, hoe lang en onder welke omstandigheden?
  
• Met betrekking tot de betekenis en de impact: Hoe onaangenaam wordt het ervaren, motiveert tot in gang zetten van bepaald gedrag.
  
• Met betrekking tot interpretatie en evaluatie: Context van de ervaring, associatief leren, vermijden van situatie in toekomst.
  

• toegerust om potentieel schadelijke prikkels waar te nemen
  
• deze zenuwsignalen te bewerken terwijl ze via zenuwbanen en het ruggenmerg naar de hersenen worden voortgeleid
  
• deze signalen aldaar te registreren
  
• meer of minder complex vermijdend gedrag uit voeren
  
• en te leren om toekomstige reacties hierop aan te passen.
  

Veel katten lijden onnodig pijn doordat ze bijvoorbeeld artrose of een aandoening in de bek hebben zonder dat de eigenaar dit weet. Het blijkt dat eigenaren vaak wel een gedrags-verandering opmerken bij hun kat, maar dit ten onrechte wijten aan ouderdom3. Het is dus heel belangrijk dat eigenaren beseffen dat de veranderingen niet horen bij de leeftijd. Het is onze plicht als eigenaar om alert te zijn op signalen dat de kat pijn heeft en maatregelen te nemen.


Wat als pijn niet behandeld wordt?

Als pijn niet behandeld wordt schiet het zijn doel als waarschuwing voorbij. De pijn draagt niet langer bij aan een zo spoedig en volledig mogelijk herstel. De pijn dreigt zelf een ziekte te worden (chronische pijn) en de pijnbeleving is verstoord. Dezelfde prikkel voelt bijvoorbeeld pijnlijker dan normaal (Hyperalgesia) of iets wat normaal geen pijn doet is nu wel pijnlijk (Allodynia). Een voorbeeld hiervan is de kat die vroeger wel geaaid kon worden en dit nu niet meer toestaat. Chronische pijn geeft bovendien stress en zorgt voor verminderde afweer. Alle reden dus om pijn te laten behandelen door de dierenarts, maar dan moet je wel eerst herkennen dat de kat (mogelijk) pijn heeft.

Pijn Score Systemen

Bij het vaststellen van pijn bij mensen speelt de inbreng van de patiënt een grote rol. Omdat dieren (en bijvoorbeeld ook pasgeboren baby’s) zich niet verbaal kunnen uiten, zijn zij wat effectieve pijnbestrijding betreft vrijwel volledig afhankelijk van het vaak subjectieve oordeel van anderen.
Daarom zijn er in de afgelopen decennia diverse meetinstrumenten ontwikkeld, voor zowel baby’s als dieren, die gebruik maken van gedragsmatige en/of fysiologische items. Zo is er veel onderzoek gedaan naar de gezichtsuitdrukking van baby’s.
Fysiologische parameters zoals bloeddruk en hartslag zijn, vooral bij katten, onbetrouwbaar vanwege de stress en of ziekte. Bij katten moeten we dus vooral letten op veranderingen in gedrag. Als eigenaar kan je dit veel beter beoordelen dan een dierenarts omdat jij jouw kat kent en hem kan observeren in zijn vertrouwde omgeving.
We bekijken een paar manieren om pijn te scoren zodat je weet waar je opmoet letten.


Colorado State University Feline Acute Pain Scale

Deze is makkelijk in gebruik vanwege de plaatjes en de beschrijving van de mogelijke reactie op aanraking. Het is ontwikkeld voor gebruik bij de dierenarts en geschikt om acute pijn te scoren Zie afbeelding 1.


Glasgow Feline Composite Measure Pain Scale

Dit is het meest recente en een veelbelovend scoresysteem. Ook deze is makkelijk in gebruik vanwege de plaatjes en is ook ontwikkeld voor gebruik bij de dierenarts en geschikt om acute pijn te scoren.

Vraag 4 van dit systeem kijk naar de gezichtsuitdrukking (oren en snuit). Met name de snuit (muzzle) is lastig te beoordelen. Jij als eigenaar kan dit veel beter dan een dierenarts(-assistent). Jij kent jouw kat en bent in de gelegenheid om “te oefenen”. Kijk eens wat vaker bewust naar de vorm van de snuit en de stand van de oren. Zijn die altijd hetzelfde?

Helaas blijkt uit onderzoek3 dat er niet één signaal bekend is dat elke kat altijd laat zien bij pijn! Wel hebben 19 experts in datzelfde onderzoek een lijst opgesteld van gedragingen die veel gezien worden bij pijn (zie tabel 1). Een ander onderzoek4 heeft samen met eigenaren gekeken naar de grootste gedragsverandering na pijnstilling bij aandoeningen van het bewegingsapparaat (spieren, botten en gewrichten). Het blijkt dat met name de mobiliteit en activiteit (zie tabel 2) verbeterde door pijnstilling. Het gaat hier met name om (behandeling van) chronische pijn.

Jij kan je kat helpen!

Jij kent je kat en kan het gedrag observeren in zijn vertrouwde omgeving. Je weet nu ook dat gedrag waarvan je mogelijk dacht dat het bij zijn leeftijd hoorde, in werkelijkheid uitingen kunnen zijn van pijn. Bovendien heb je kennis gemaakt met meerdere manieren om pijn te scoren en weet je waar je op moet letten bij je kat. Dat maakt jou bij uitstek de expert om te beoordelen of je kat pijn heeft!

Als extra hulp is er nu ook een gratis app, de Feline Grimace Scale!
Denk je dat je kat pijn lijdt? Wacht dan niet langer en maak een afspraak met de dierenarts. Je bevordert daarmee zijn welzijn en voorkomt mogelijk grotere problemen.

Bronnen: 
1. Boek: Animals in Translation, Temple Grandin
2. Blog: Its time stop pretending fishes don’t feel pain, Marc Bekoff
3. Studie: Behavioural Signs of Pain in Cats: An Expert Consensus by Isabella Merola and Daniel S. Mills (2016)
4. Studie: A study of owner observed behavioural and lifestyle changes in cats with musculoskeletal disease before and after analgesic therapy - David Bennett, Carolyn Morton (2009)
- ISFM Webinar by Karen Walsh (BVetMed DVA DipECVAA MRCVS) “Ouch! Are you recognising pain in your feline patients? (2017)”
- Multimodaal pijnmanagement bij de kat. J. Uilenreef (Felcan kattendag 2017)